Mahya ve Yılbaşı Işıkları

Her sene Kasım aynın son haftalarında Cambridge Belediye'si, bandolu, müzikli bir tören eşliğinde, şehri süsleyen Christmas ışıklarını yakar. Bir de kocaman agaç kondururlar meydana. Süsleyip, püslerler. Bu sene de 19 Kasım'da yandı ışıklar.

Uzun kış geceleri zamanı artık. Saat 15:30 oldu mu hava kararmaya başlıyor. Öğleden sonra alış-verişe çıktınız mı kendinizi karanlığın içinde buluveriyorsunuz. Geçen gün eşim ile alış-verişe çıktığımızda da aynı şey oldu. Biz oradan oraya koştururken, bir baktık gece olmuş bile. Dedim süslemeler ne alemde, onlara da bir bakalım. İlk geldiğim sene çok görkemli idi. Rengarenk ışıl ışıldı ama bu sene durum pek öyle değil. Herhalde finanse edecek birilerini bulamadılar, ağaç falan pek baygın duruyordu. Öfleyip pöfleyen eşime aldırmadan, bir iki kare fotoğraf denemesi yaptım.
 

Sussex Street'te gene fotoğraf çekmek için durduğumda, eşim aaa bak bu adamlar da Mahya sanatını öğrenmişler nihayet diye takıldı. Düşündüm, sahi mahya ile, her sene hazırlanan Yılbaşı ama aslında Hz.İsa'nın doğumgünü kutlaması süslerinin, ışıklarının bir alakası var mıydı?

Biraz araştırayım dedim, ama ne yazık ki çok fazla kaynak bulamadım. Bazı siteler THY'nın Skylife dergisini referans göstermişler ancak orjinaline ulaşamadım.

Mahya sanatı başka Müslüman ülkelerde olmayan sadece Türkler'e özgü bir sanatmış. Tam olarak ne zaman başladığı bilinememekle birlikte ilk mahya ile ilgili bir yazı Ahmed Rasim (1864-1932) tarafından Menakıb-ı İslâm adlı eserinde yazılmış. Burada I. Ahmed (1603-1617) döneminde Sultanahmed Camii'ne kurulduğu yazılıymış. Ahmed Rasim "mahya" sözcüğünün Farsça "mahiye" (aya özgü) ya da "müheyya"dan (hazırlanmış, sıralanmış) kelimelerinden Türkçeleşmiş olabileceğini vurgulamaktaymış.

O dönemlerde hazırlanacak mahyalar, öncelikli olarak atlas kumaşlar üzerine çizilip padişahın beğenisine sunulur, onay alanlar hazırlanarak minarelere asılırmış. Mahya sanatı, genelde İstabul'a özgü imiş, çünkü birden fazla minaresi olan camiiler sadece İstanbul'da bulunmakta imiş. Bu olayın istisnası Edirne, Selimiye Camii imiş. Kayıtlarda Bursa'da, Rumeli'nde Siroz'da ve bir defa olmak üzere Konya'da mahya kurulduğu geçmekteymiş. Daha sonraları bu olayı seven ve görmek isteyen halk, bölgelerindeki camiilerin minare sayısının arttırılması, uzatılması ile ilgili taleplerde bulunmaya başlamış.

Mahyacılık hiç de kolay bir iş değilmiş. Çizilecek desen, yazı, öncelikle kareli kağıt üzerinde hazırlanır, kandillerin (o dönemde elektrik olmadığı için diye hatırlatalım) yerleri belirlenir, sonra halatlar üzerine kandiller, düğümlemek ve halkalarla birbirinin içinden geçirmek sureti ile yerleştirilirlermiş. Her mahyacı aylar süren çalışmalarını, Ramazan ayında ışıklarla gökyüzünde sergilermiş. Bu olay, aynı zamanda tatlı bir yarış halinde imiş. Hergece, hatta aynı gece iki namaz (yatsı ve teravih) arasında, eserlerini değiştiren mahyacılar varmış. O kandillerin tek tek yakılması gerektiğini de hatırlatırsam bu işin zorluğunu sizler düşünün!

Mahya desenleri arasında Kızkulesi, kayık, vapur, köşk ve fıskiye, köprü, iki minareli ve kubbeli cami, açık şemsiye, çorba kasesi, çiçek, köşklü kayık, top arabası resimleri yeralmaktaymış. 1911 ramazanından başlayarak "Yaşasın Hürriyet", "Eytama (yetimlere) yardım", "Hilal-i Ahmeri (Kızılay) unutma", "Tayyareyi unutma", "Yerli malı al", "Yaşasın Misak-ı Milli", "Yaşasın İstiklâliyet" vb. sözler mahya yazıları arasında yerlerini almış.Yeni harfle kurulan mahyalar arasında "İsraftan kaçın, Tayyare cemiyetine yardım. Yetimleri unutma, İsraftan kaç, Yerli malı al, (para biriktir), Himaye-i Etfale yardım. İçki aile düşmanıdır, Kumar insanı mahveder" gibi sözler yeralmaktaymış. Bu sözlerle insanları milli birlik ve beraberliğe teşvik etmek, yardımlaşmayı ve kötü huylardan vazgeçilmesini telkin etmek amaçlanmış. Cumhuriyetle birlikte, Atatürk, Yaşasın Cumhuriyet yazan mahyalar kurulur olmuş ve bu sanat günümüze dek bu şekli ile ulaşmış.

Kutsal gecelerde, camiilerde kandil yakılması adetinin, bu gecelere, bu ismi verdiği konusunda da bir düşüncem var, bilmem doğru mudur? Zira kutladığımız herbir kandilin ayrı bir ismi, ayrı bir önemi vardır. Ama ortak adı Kandildir. 

TC. Diyanet İşleri Başkanlığı web sitesine göre :
Bir yabancı seyyah demiş ki: "Dünya yüzünde sevilmeye ve sayılmaya layık Türklerin hiçbir medeni eserleri olmasa bile, yalnız şu gökten yıldızları toplayıp minareler aralarında yazı yazmayı akıl etmeleri, bunda muvaffak olmaları, onların medeniyette ne kadar ilerde olduklarının bir ifadesidir."

Şimdi düşünüyorum da, bizler neden sanatlarımıza sahip çıkmıyoruz? Dün burada King's College'in chapel'ini gezdim. İçinde bir bölümü müze gibi yapmışlar. Tek tek, taş oymacılığında kullanılan figürlerin anlamını, virtayların nasıl yapıldığını, kullanılan malzeme, araç gereçleri, o chapel'e emegi geçmiş insanların hayatlarını, gezenlere sergiliyorlar. Çoluk, çocuk, kim gezerse görsel olarak beyninin bir köşesine bu bilgiler yerleşiyor. Biz ise kendimize ait bir sanatı öğrenmek için, kaynaklara bile kolay kolay ulaşamıyoruz. O dönemin aletlerini, kandillerini, kullanılan şemaları saklayan bir yer var mı bilemiyoruz. Neden bizim de böyle bir müzeciğimiz Sultan Ahmed camii avlusunda yeralmasın?

Işıklar, süslemeler derken nerden nereye gelip, ne çağrışımlar yaptı. Ben bundan sonra yılbaşı süslemelerinin ardında bir de bu hikayeyi, bu tarihi bilgileri hatırlayacağım. Sonrası sizin hayal gücünüz...

Mahya fotoğrafını blogumda yayınlamama izin veren Sayın Haluk Özözlü'ye ve kendisi ile bağlantı kurmamı sağlayan Sevgili Punto amca'ya çok teşekkür ederim.