12 Mart 2007

Cambridge Bilim Festivali ve Kanser


Bu hafta anlatılacak çok şey var.


Aslına bakarsanız, yazılacak çok bilgi var ama benim onları derleyip, toparlamam, düzgün bir halde sizlere sunmam için bekliyorlar. Bu arada zaman durmuyor, ben onun hızına yetişemiyorum. Bugün, yarın, tamam hazırlıyorum derken itiraf ediyorum ''Ben, ye-ti-şe-mi-yo-rum! ''


Buraya(Cambridge'e) geldiğimden beri hayran olduğum bir etkinliği sizlerle paylaşmazsam kahrolurdum. Anlatması uzun, yaşamak gerek, görmek gerek ama daha fazla gecikmeden bir ucundan tutup, başlayacağım anlatmaya...

Bilim festivalinin ne zaman ve nasıl başladığını bilmiyorum, tarihçesini bulamadım. Ama her yıl, mart ayının 2. haftasında yapılıyor, bir hafta boyunca devam ediyordu, hatta adı da Cambridge Bilim Haftası idi. Son iki yıldır, süre iki haftaya çıktı adı da Cambridge Bilim Festivali olarak değişti. Bu iki hafta boyunca haftaiçi akşamları ve cumartesi günleri saat 10:00 ile 16:00 arasında Cambridge üniversitesinde, şehir içindeki çeşitli müzelerde, spor alanlarında programlar devam ediyor. Bu seneki festival bu akşam başlayacak.

 İlk konuşma dün akşamdı ancak ne yazık ki, şu an için bilinmeyen bir tarihe ertelenmiş. O yüzden gecikmeli başlıyor. Festivali detaylı bir şekilde incelemek isterseniz, resmi web sitesine bakabilirsiniz, özellikle ana sayfadaki minik filmi kaçırmayın derim!


Orta öğrenimde laboratuvarları olan özel bir okulda eğitim almama rağmen, kimya mühendisliği okuyuncaya kadar, bu festival sırasında gördüğüm deneylerle karşılaşmamıştım! Oysa burada, annesinin, babasının, ağabey ya da ablasının elinden tutan 4-5 yaşlarındaki çocuklar bile, bu deneyleri görebiliyor. Ellerinden tutanlar da ihya oluyor. Hep birlikte tüm olayları yerli yerinde, zamanında öğrenebiliyorlar. Eh Cambridge'in mucitler kenti olduğunu, Sir Isaac Newton'dan, Stephen Hawking'e kadar pek çok bilim adamına ev sahipliği yaptığını bir kez daha hatırlatmanın da zamanı sanırım.


Öncelikle size geçen seneki festivalde katıldığımız programları anlatmaya çalışacağım. Bu seneki programlardan da katılabildiklerimi fotoğraflarını düzenleyip bilgileri pekiştirdikçe yazacağım.


Bir de bu hafta Red Nose Day var! Yani ''Kırmızı burun'' günü. Büyük gün 16 Mart cuma. Ama iki haftadır her akşam ünlülerin katıldığı yarışmayı seyrediyoruz. Adı Fame Academy. Yarışma sırasında telefon ederek ünlüler destekleyebiliyorsunuz. Ama önemli olan aradığınız her telefon numarası için, telefon şirketinin elde ettiği gelirin bir bölümünü yardıma muhtaç çocuklara bağışlaması. Detayları cuma gününe! Belki de kırmızı süngerden yapılma burnumu takıp sizlere merhaba derim. Söz, şarkı söylemem.


Şimdi...


Geçen sene katıldığımız ilk programı anlatmaya başlayayım!

İlk olarak MRC laboratuvarlarına gitmiştik. MRC, Medical Research Council'ün ilk harfleri ve dünyada moleküler biyoloji üzerine araştırmalar yapan en önemli laboratuvar diye duymuştum. Bilim haftası kapsamında orayı ziyaret edebilmek de bizler için büyük şans. Konumuz çağımızın evlere şenlik diyebileceğimiz hastalığı, kanser. Biliyorsunuz dünyalar tontonu babacığımı da bu amansız hastalığa teslim etmek zorunda kalmıştım. İçim acıyarak ama neler olup bittiğini de öğrenme hevesi ile o gün, orada idim.


İlk olarak hücre Charlie ile tanıştık. Onun hikayesi uzun, o yüzden sonra anlatacağım ama bütün temel de onun üzerine kurulmuş halde. Vücudumuzun yapı taşı hücrelerimizdeki sorunlarla başlıyor çünkü bu hastalık.

İkinci olarak meme kanseri idi konu. BRCA1 ve BRCA2 adı verilen genlerin bu hastalığa sebebiyet verebildiğini öğrendik. Soyaçekim nedeniyle hasta olanların yüzdesi 5 ile 10 arasında değişmekteymiş. BRCA1'in ve BRCA2'nin soyaçekim nedeniyle hasta olanlardaki yüzdeleri 20'şer imiş. Diğer genetik sebepler %6, bilinmeyen genetik sebepler ise %54 oranında. BRCA genlerine sahip olanların hayatları boyunca meme kanserine yakalanma riski de %60 ile 85 arasında değişmekteymiş. Ailesinde meme kanseri görülmüş vak'alarda diğer risk bileşenleri yaş, yahudi Eskenazi ailesinden geliyor olmak (bu ilginç bir bilimsel çalışma ve ailenin fertleri büyük tehdit altında imiş), hormonal tedaviler, yaşam şekli, radyasyona maruz kalmak şeklinde. Yalnız oradaki panolarda yazılı olup kesinliğini bilmediğim birşey daha var. Üreme ile ilgili hormon tedavileri... Son yıllarda özellikle ülkemizde bilinçsiz bir şekilde patlamış olan bu tedavi türlerini almak zorunda kalanlar bu riski de bilmeli bence.


Eskenazi ailesi fertlerini sadece meme kanseri değil, yumurtalık ve pankreas kanserleri de tehdit etmekteymiş. Gen 3000 yıl önce mutasyona uğramış ve hala, özellikle de doğu Avrupa sınırları içinde yaşayan bu ailenin fertleri % 1-2 oranında risk taşımaktaymış.


İngiltere'deki 3 kanser hastasından biri meme kanseri imiş ve yılda 41700 kişi bu hastalığa yakalanıyor ve 12600 kişi bu hastalıktan ölüyormuş. Kişi diyorum, kadın demiyorum dikkatinizi çekerse, çünkü erkekler de bu hastalığa yakalanabiliyor!


Üçüncü konumuz deri kanseri. Detaylı bilgi için Cancer Reserch'ün web sitesini öneriyorum.Eğer cildiniz güneşte kolay yanabilen ciltlerden ise, hele benimki gibi biraz güneş yüzü görseniz kolayca istakoz rengine dönüşüyorsanız, tehlikedesiniz, tehlikedeyiz! Ailenizde cilt kanseri görülmüşse, özellikle gençken güneş yanıkları ile tanışmışsanız, kızıl ya da açık renk saçlarınız varsa gene tehlikedesiniz, tehlikedeyiz!

Cilt kanserinin en yaygın olduğu ülkeler Avusturalya, Yeni Zellanda ve Finlandiya. Sebebi ozon tabakasına bağlanıyor. Avusturalya ve Yeni Zellanda'da doktorlar tarafından göz ile cilt kontrolünün senede 1 defa yapılması zorunlu imiş. O ülkelere tatil için gidenler bile risk altındaymış. Hatta Avrupa'da rastlanan vak'aların bir bölümünü tatil için ya da uzun süreli bu ülkelere gidenler oluşturuyormuş.

Dördüncü konumuz mesleğe bağlı kanserler. Verilen örnekler çok ilginçti. Berberler risk grubunda çünkü doğrudan ve korunmasız bir şekilde kimyasallarla çalışıyorlar. (Saç boyaları, perma yapılırken kullanılan kimyasallar vb...) Bunu duyduktan sonra saçıma gölge yaptırmaktan vazgeçtim, yaşasın beyaz saçlarım!

Eskiden bu ülkenin en yaygın mesleği baca temizleyiciliği imiş. Baca temizleyicilerinde prostat kanseri oranı çok yüksek çıkmış. Sebep olarak is ve duman gösteriliyor.

Rahibeler çocuk doğurmadıkları için özellikle meme kanseri riski altındaymış.

Asfalt dökenler, dam tamir edenler, kullanılan kimyasal malzemeler nedeniyle mide, idrar kesesi, deri kanseri riski; itfayeciler yükselen oranlarda beyin, mide, akciğer, prostat kanseri riski altındaymış.

Sigara içenleri hiç söylememek lazım değil mi? Onlar kendilerini öldürdüklerini bile bile hala sigara içmeye devam ediyorlar, gene de mide, gırtlak, akciğer ve kolon kanseri riski taşıdıkları için bırakmayı bir düşünsünler derim!


Beşinci konumuz izlenebilirlik, yani testlerle hastalığın var olup, olmadığının kontrolü. İlk olarak rahim ağzı kanserinden korunma için 1 numaralı çözümü söyleyelim. PAP Smear testi. Doktorunuzun size önerdiği sıklıkta(eğer sorun yoksa 3 yılda bir) gidip yaptırıyorsunuz. Kulak temizleme pamuğuna benzer bir çubukla numune alınıp, test için gönderiliyor. Toplamda 10 dakika sürebilecek bir işlem hayatınızı kurtarıyor. Hastalıklı hücreleri aşağıda yeralan fotoğrafta görüyorsunuz. Daha koyu pembe alanın içindekiler.

Bir başka test ise meme kanseri için uygulanıyor. Mamogram. Onun uygulanma sıklığı da sağlıklı insanlar için 3 yıl.
Bu bölümdeki görevli ile rahim ağzı kanseri üzerine bir başka konuyu da konuştuk. Daha önceden bu kansere virüslerin sebebiyet verdiğini okumuştum. Bilgi doğruymuş. Hatta geçenlerde televizyonda Amerika'da hiç cinsel ilişkiye girmemiş kızlarda bu hastalığa karşı önlem olarak aşı uygulanmaya başlandığını gördüm. Beyler, virüsün hanımlara taşınması konusunda zararlı bir role sahipmiş. Bir başka konuştuğumuz konu da mide ülserinden sorumlu olduğu son dönem ortaya çıkan heliobakter idi. Kansere de sebebiyet verebiliyormuş.

Altıncı konumuz beslenme. İyi yiyeceler ve kötü yiyecekler diye bir sıralama vardı panolarda. İyiler: A, C, E vitaminleri gibi antioksidan taşıyanlar, selenyum ve kalsiyum gibi mineralleri içerenler, lifli olanlar, proteinler, yağlar(ama zeytinyağ gibi doymamış yağ asidi içerenler) ve benim en çok sevdiğim yoğurt! Kötüler ise: hidrojenlendirilmiş yağlar, doymuş yağ oranı yüksek yağlar, nitrit ve nitrat içeren besin maddeleri, bazı yanlış pişirme yöntemleri nedeniyle kimyasal maddelerle temas edenler(yanmış et, barbekü yapılmış et vb...), yapay katkı maddeleri içerenler(hani bu sıralar bol bol oynadığınız şeker hamurları var ya, onlara katılan cici renkler var ya, onlar da baş suçlular arasında haberiniz ola!) , aflatoksin gibi maddeleri içerenler.

Sonra öğrendik ki, fazla kiloya sahip olmak kanser riskini arttırıyormuş. BMI yani Body Mass Index, yani vücut kütle oranı denilen bir oran var. Bu oran 18,5 ile 25 arasında ise normalsiniz. 25 ile 30 arasında ise kilo vermelisiniz. 30'un üzerinde ise tehlikedesiniz! Nasıl hesaplanıyor derseniz, pratik yolu için buraya bakın derim.
Kansere karşı ne yapabilirim derseniz ona da öneriler var.

1- Stresinizi azaltın.

2- Ağırlığınızı gözlemleyin ve yukarıda anlatılan orana dikkat edin.

3- Yediğiniz yağlara dikkat edin, kötüler sıralamasında sayılanları yemeyin.

4- Lifli yiyecek oranını arttırın.

5- Bol bol meyve, sebze yiyin.

6- İçinde bol miktarda beta karoten, A, C, E vitaminleri bulunduran yiyecekler yiyin.

7- Egzersiz oranını arttırın.

8- İçinde bol miktarda selenyum ve kalsiyum olan yiyeceklerden yiyin.

9- Kırmızı et yerine deniz ürünleri ve soyalı yiyecekleri tercih edin.

10- Alkol içeceklerin hayatınızdaki yerine bir sınır koyun.

11- Doğrudan güneş ışınlarına maruz kalmayın.

12- SİGARAYI BIRAKIN!

11 yorum:

MorKoyun dedi ki...

Mukemmel bir yazi olmus Berceste, tesekkurler:)

ipek dedi ki...

Berceste ciğim merhaba.
Bilim festivali benzeri bir etkinlik Odtü de uygulanıyor.
Ama bahsettiğin kadar kapsamlı değil. Daha dar olanaklar içerisinde gerçekleştiriliyor. Bahsettiğin gibi, Newton ve Hawking in solumuş olduğu havadan soluyor olmak hissi bile başlıbaşına büyüleyici. Gerçekten orada olmayı ve Mimi yi gezdirmeyi isterdim.
Kanserle ilgili yazın için, çok teşekkür etmek istiyorum sana. Yazılabilecek herşeyi yazmışsın. Bu bilgilerin dolaşması ve ulaşabildiği kadar çok kişiye ulaşarak yayılması, çok ama çok önemli. Her kadının yılda bir kez pop-smear testini yaptırması ve bunu ihmal etmemesi gerekiyor.

Fame acadmy için verdiğin bilgiler de çok güzel. Türk televizyonlarında yapılan sulu zırtlak ve moral değerlerin yerlerde süründüğü yarışma programları da sms gelirlerinin bir bölümünü yardıma muhtaç çocuklara bağışlasaydı, biraz olsun varlıklarını mazur gösterebilirlerdi.

Gördün ya, ben de kalemime/klavyeme pek dur diyemiyorum sana yazarken.
Son söz: Harika bir yazı yazmışsın, eline sağlık ve teşekkürler
Sevgiler
İpek

Adsız dedi ki...

dilek;
cok begenerek ve seni yine taksir ederek okudum yazini,sagol

Punto dedi ki...

Sevgili Dilek;
Bir konu bu kadar güzel anlatılır. Kutluyorum seni.

Berceste dedi ki...

Ben teşekkür ederim Mor Koyun.

Merhaba İpek'ciğim, çok sevindim bu habere. Bir ucundan başlansın, devamı artan taleplerle gelir diye düşünüyorum. En uygun zamanda tut Mimi'nin elinden getir :) Kanserle ilgili bilgiler için ben de MRC'ye teşekkür ediyorum, çünkü onların hazırladığı panolardan derledim. Kırmızı burun gününü daha anlatacağım...Cuma gelsin hele bir... Akşam canlı yayında anlatırım belki :) O sulu, zirtlak yarışmalar için cümle kuramayacağım kadar berbatlar :( Sayın sanatçılarımız aç kalmasın diye yapılanlarından tut, fakir sanatçı adaylarını zengin edenine kadar tam psikoloji öğrencilerine tez konusu olabilecek nitelikteler. Ben de yorumun için teşekkür ediyorum. Sevgiler...

Hülyaaa, dilin sürçmüş değil mi, öyle diye düşünüyorum ben! Taksir burada takdir anlamında değil mi? Takdir anlamında ise teşekkür ediyorum. Yok, hani Allah taksiratını affetsin derken kullanılan taksir kelimesinin kullanışı gibi ise, TDK diyor ki, taksir, dikkatsizlik, tedbirsizlik, meslekte acemilik ve ya düzene, buyruklara ve talimata uymazlıktan doğan kursurlu olma durumu imiş. Kusurum oldu ise affola!

Teşekkürler Akın amca, sizler öğretmenimizsiniz :)

Hulya dedi ki...

hay Allah,tabi klavye surcmus,hem begenrek okuyorum hem taksir ediyorum olur mu:)?takdir takdir..

Daphne dedi ki...

Merhaba Berceste,
Guzel, bilgi verici bir yazi olmus.
Gordum ki red nose day i anlatacakmissin, oh bende fotograf cekerim sadece, yazmaktan kurtuldum. ne gerek var simdi 2 kisininde ayni seyi yazmasina canim :) gercekten yetmiyor su zaman. Gozlerim kapali yaziyorum su anda bu yorumu o yuzden kusura bakma, klavyemi turkceye cevirmeye usendim :) kizmaa

pecete dedi ki...

Bercestem; o kadar önemli bir konuya değinmişsin ki...Ve yazı çok güzel olmuş. Bebi'nin doğumundan sonra bazı testler yaptırmıştım. Bu testlerin neticesinde kontrol altında tutulması gereken bir nodul tespit edildi. İşin acı tarafı teyzemi bu sebepten kaybetmiştik ve ben tesadüfen bu kontrollerde büyük dayımın da (ben doğmadan) kanserden vefat ettiğini öğrendim. Gazetelerde okuduğumuzda, televizyonlarda gördüğümüzde veya yakın çevremizde duydumuzda üzülürüz. Ama açık söylemek gerekirse yaşanmadığı sürece veya tam tabiriyle başa gelmediği sürece anlaşılacak bir şeymiş gibi gözükmüyor. Evet korunmak için yollar var. Ama en önemlisi stresten uzak durmak. Sıkıntı ve üzüntü en önemli tetikleyici etken. Tijen'in (Hanım'ı kendi isteğimizle kaldırdık.) son yazısı bu noktada devreye giriyor. Umarım hem senin yazdıkların hem Tijen'in yazdıkları her zaman başucu notlarımız arasında olur. Sevgiler...

Pınarın Kulubesi dedi ki...

Merhaba Berceste,
ben de yazını ilgiyle okudum. Bu bilgilerini bizim için derleyip topladığın için çok teşekkür ediyorum. 3 yılda bir yapılacak testi ilk fırsatta yaptıracağım:)
sevgiler

munevver dedi ki...

Dilekciğim,çok güzel yazmışsın.Ben de şu gıda boyalarına takmış durumdayım.Arkadaşlar ne kadar çok kullanıyorlar.Ablam daha öğrenciliğinde bize üç şeyi yasaklamıştı öncelikli olarak,margarin,gıda boyaları, et,tavuk bulyonlar ve hazır çorbalar.Yıllardır evimize girmezler.Şimdi sağlık durumumuzu sorabilirsin.Ablam,malesef hastalandı.Ama yine beslenmeyle(elbette ilaç ve ışın tedavisiyle de)hastalığı yendi.Konuya değindiğin için teşekkürler.
Nane Limon

Berceste dedi ki...

Şimdi anlaştık Hülya :) Seni DDD'ye bekleriz...

Teşekkürler Daphne. Bugün bekledim fotoğraflarını sana bağlantı verecektim ama hala yoklar :( Bir dahaki sefere klavyeni düzeltirsin anlaşırız :P Sevgiler...

Sevgili Ayşem, bu hastalığı Allah düşmanımızın başına bile vermesin. Hepimizden, sevdiklerimizden uzak olması dileğiyle...

Teşekkürler Pınar, sen o testleri bebiş dünyaya geldikten sonra yaptır olur mu? Şimdi ona zarar vermesinler. Sevgiler...

Teşekkürler Nanem Limonum. Ablan ne kadar haklı. O gıda boyalarında ne var bu kadar bilemedim. Onun yerini tutabilecek doğal gıdalar var oysa. Esas onları denemek lazım. Marifet onlardan ortaya çıkartılanda. Ispanaklı pastadan tut, pancara kadar neler var keşfedilmeyi bekleyen. Eğer genlerimizde varsa hastalık yapılacak çok şey kalmıyormuş ama doğal beslenme, stresten uzaklaşma, yani biraz dikkat en azından hastalığa yakalanma yaşını yukarılara çekiyormuş, ayrıca seyir hızını yavaşlatıyormuş. Bütün hastalara acil şifalar dileğiyle...